তুর্কীয় ভাষাসমূহ

উইকিপিডিয়া, মুক্ত বিশ্বকোষ থেকে
তুর্কীয় ভাষাসমূহ
ভৌগোলিক বিস্তারপশ্চিম চীন থেকে সাইবেরিয়াপূর্ব ইউরোপ
ভাষাগত শ্রেণীবিভাগআলতায়ীয়[১] (controversial)
  • তুর্কীয় ভাষাসমূহ
উপবিভাগ

যে সমস্ত দেশ ও প্রাদেশিক অঞ্চলে কোনো তুর্কভাষার সরকারি মর্যাদা আছে
তুর্ক ভাষাসমূহের ভৌগোলিক বিস্তার

তুর্কীয় ভাষাসমূহ (ইংরেজি: Turkic languages) মধ্য ও পশ্চিম এশিয়ায় কথ্য প্রায় ৩০টি ভাষার সমষ্টি। এদেরকে ৫টি শাখায় ভাগ করা যায়।

শাখাগুলো হলো:

  • ওঘুজ বা দক্ষিণী/দক্ষিণ-পশ্চিমী তুর্কীয় ভাষাসমূহ: এদের মধ্যে আছে তুর্কি ভাষা, যা তুরস্ক ও বলকান উপদ্বীপে বলা হয়। আজেরি, যা আজারবাইজান ও উত্তর ইরানে বলা হয় এবং তুর্কমেন, যা তুর্কমেনিস্তান ও মধ্য এশিয়ার অন্যান্য অংশে বলা হয়।
  • কিপচাক বা পশ্চিমী তুর্কীয় ভাষাসমূহ: এদের মধ্যে আছে কাজাক ও কির্ঘিজ ভাষা, যেগুলি মধ্য এশিয়াতে প্রচলিত, এবং তাতার, যা মধ্য ভোলগা নদী, তুরস্ক, বলকান ও চীনে প্রচলিত।
  • কার্লুক বা পূর্বী তুর্কীয় ভাষাসমূহ: এদের মধ্যে আছে উজবেক ভাষা, যা উজবেকিস্তান ও মধ্য এশিয়ায় প্রচলিত। এছাড়া উইগুর, যা চীনের জিনজিয়াং উইগুর নামের স্বায়ত্বশাসিত অঞ্চলে প্রচলিত।
  • উত্তর তুর্কীয় ভাষাসমূহ বা পূর্ব হুনীয়: এদের মধ্যে আছে সাইবেরিয়ার কিছু ভাষা, যেমন ইয়াকুট ও আলতাই।
  • চুভাশ: এটি একটিমাত্র ভাষা যা মধ্য ভোলগা অঞ্চলে প্রচলিত।

শব্দভাণ্ডার তুলনা[সম্পাদনা]

প্রাচীন তুর্ক তুর্কি আজেরি তুর্কমেন তাতার কাজাখ কির্গিজ উজবেক উইগুর সাখা/ইয়াকুট চুভাশ
লোক বাবা Ata Ata Ata Ata Ata Ata Ata Ota Ata;    
মা Ana Anne Ana Ene Ana Ana Ene Ona Ana   An'n
পুত্র O'gul Oğul Oğul Oğul (O'g)ul Ul Uul O'gil Oghul Uol Yvul
পুরুষ Er(kek) Erkek/Adam Kişi Erkek Ir Er/Erkek Erkek Erkak Er Er Ar
বালিকা Kyz Kız Qız Gyz Kız Qız Kız Qiz Qiz Ky:s Xe'r
ব্যক্তি Kiši Kişi Adam Kişi Keše Kisi Kishi Kishi Kishi Kihi  
বধূ Kelin Gelin Gəlin Geli:n Kilen Kelin Kelin Kelin Kelin Kylyn Kilen
শাশুড়ী   Kaynana Qaynana Gayın ene Kayınana Qayın ene Kaynene Qayın ona Qeyinana    
Body parts হৃদয় Jürek Yürek Ürək Ýürek Yorak Jürek Jürök Yurak Yürek Süreq  
রক্ত Qan Kan Qan Ga:n Kan Qan Kan Qon Qan Qa:n Jon
মাথা Baš Baş Baş Baş Baš Bas Bash Bosh Baş Bas Puš
চুল Qıl Tüy/Kıl Tük/Qıl Qyl Kıl Qıl Kıl Tuk Qil Kıl Xe'le'r
চোখ Köz Göz Göz Göz Küz Köz Köz Ko'z Köz Kos Kör
চোখের পাপড়ি Kirpik Kirpik Kiprik Kirpik Kerfek Kirpik Kirpik Kiprik Kirpik Kirbi: Xurbuk
কান Qulqaq Kulak Qulaq Gulak Kolak Qulaq Kulak Quloq Qulaq Gulka:k Xo'lga
নাক Burun Burun Burun Burun Boryn Murın Murun Burun Burun Murun  
বাহু Qol Kol Qol Gol Kul Qol Kol Qo'l   Qol Xol
হাত El(ig) El Əl El   Alaqan Alakan   Qol Ili: Ala'
আঙুল Barmak Parmak Barmaq Barmak Barmak Barmaq Barmak Barmoq Barmaq    
নখ Tyrnaq Tırnak Dırnaq Dyrnaq Tyrnak Tırnaq Tırnak Tirnoq Tirnaq Tynyraq  
হাঁটু Tiz Diz Diz Dy:z Tez Tize Tize Tizza Tiz Tüsäχ  
পায়ের গুল Baltyr Baldır Baldır Baldyr Baltyr Baldır Baldır Boldyr Baldir Ballyr  
পা Adaq Ayak Ayaq Aýaq Ajak Ayaq Ayak Oyoq Ayaq Ataq  
পেট Qaryn Karın Qarın Garyn Qaryn Qarın Karın Qorin Qerin Qaryn Xyra'm
জীবজন্তু ঘোড়া At At At At At At At Ot At At Ut
গবাদি পশু Siyir Sığır/Mal Mal-qara Sygyr Sıyer Sïır Sıyır

(Southern)

Sigir Siyir    
কুকুর Yt İt İt It Et Ït It It It Yt Jyda
মাছ Balyq Balık Balıq Balyk Balyq Balıq Balık Baliq Beliq Balyk Pola'
উকুন Bit Bit Bit Bit Bet Bït Bit Bit Pit Byt Pyjda
অন্যান্য বিশেষ্য বাড়ি Ev Ev Ev Öý Öy Üy Üy Uy Öy   Av
তাঁবু Otag Otağ/Çadır Çadır Otaq/Chadyr   Otaw Çatır Otoq/Chodir Otaq Otu:  
পথ Yol Yol Yol Yo:l Yul Jol Jol Yo'l Yol Suol Sol
সেতু Köprüq Köprü Körpü Köpri Küpar Köpir Köpürö Ko'prik Kövrük Kürpe  
তীর Oq Ok Ox Ok Uk Oq Ok O'q Oq Ugu
আগুন Ot Od Od Ot Ut Ot Ot O't Ot Uot Vot
ছাই Kül Kül Kül Kül Köl Kül Kül Kul Kül Kül Kö'l
পানি Suv Su Su Suw Syw Sw Suu Suv Su Ui Syv
জাহাজ Kemi Gemi Gəmi Gämi Kimä Keme Keme Kema keme   Kim
হ্রদ Köl Göl Göl Köl Kül Köl Köl Ko'l Köl Küöl  
সূর্য/দিন Küneš Güneş/Gün Günəş/Gün Gün Kojaš Kün Kün Quyosh/Kun Kün Kün Xövel
মেঘ Bulut Bulut Bulud Bulut Bolyt Bult Bulut Bulut Bulut Bylyt Pelet
তারা Yulduz Yıldız Ulduz Ýyldyz Yoldyz Juldız Jıldız Yulduz Yultuz Sulus Soldor
পৃথিবী Topraq Toprak Torpaq Toprak Tufrak Topıraq Topurak Tuproq Tupraq Toburaχ To'pra
পাহাড়ের শীর্ষ Töpü Tepe Təpə Depe Tübä Töbe Töbö Tepa Töpe Töbö Tübe'
বৃক্ষ Yağac Ağaç Ağac Agaç Agaç Ağaş Darak Daraht Dereh    
ঈশ্বর Tenri Tanrı Tanrı Taňry   Täñiri Teñir Tangri Tengri Tanara Tura
আকাশ Kök Gök Göy Gök Kük Kök Kök Ko'k Kök Küöq Kovak
বিশেষণ দীর্ঘ Uzun Uzun Uzun Uzyn Ozyn Uzın Uzun Uzun Uzun Uhun Vorom
নতুন Yany Yeni Yeni Yany Yana Jaña Jañı Yangi Yengi Sana Sene
মোটা Semiz Semiz Kök Semiz Simyz Semiz Semiz Semiz Semiz Emis Samar
পূর্ণ Tolu Dolu Dolu Do:ly Tuly Tolı Tolo To'la Toluq Toloru Tolli
সাদা Aq Ak Ak Ak Aq Ak Oq Aq    
কালো Qara Kara Qara Gara Kara Qara Kara Qora Qara Xara Xora
লাল Qyzyl Kızıl Qızıl Gyzyl Kyzyl Qızıl Kızıl Qizil Qizil Kyhyl Xerle
সংখ্যা Bir Bir Bir Bir Ber Bir Bir Bir Bir Bi:r Perre
Eki İki İki Iki İke Eki Eki Ikki Ikki Ikki Ikke'
Tört Dört Dörd Dö:rt Dürt Tört Tört To'rt Töt Tüört  
Yeti Yedi Yeddi Yedi Yide Jeti Jeti Yetti Yättä Sette  
১০ On On On O:n U On On O'n On Uon Vonu
১০০ Yüz Yüz Yüz Yü:z Yüz Jüz Jüz Yuz Yüz Sü:s Ser
প্রাচীন তুর্ক তুর্কি আজেরি তুর্কমেন তাতার কাজাখ কির্গিজ উজবেক উইগুর সাখা/ইয়াকুট চুভাশ

তথ্যসূত্র[সম্পাদনা]

  1. Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (২০০৫)। "Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic" (HTML)। সংগ্রহের তারিখ ২০০৭-০৩-১৮