বিষয়বস্তুতে চলুন

ওলে রয়মা

উইকিপিডিয়া, মুক্ত বিশ্বকোষ থেকে
ওলে রয়মা
প্রায় ১৭০০ সালের জ্যাকব কনিং আঁকা ওলে রয়মাের প্রতিকৃতি
জন্ম
ওলে ক্রিস্টেনসেন রয়মা

(১৬৪৪-০৯-২৫)২৫ সেপ্টেম্বর ১৬৪৪
মৃত্যু১৯ সেপ্টেম্বর ১৭১০(1710-09-19) (বয়স ৬৫)
জাতীয়তাড্যানিশ
মাতৃশিক্ষায়তনকোপেনহেগেন বিশ্ববিদ্যালয়
পরিচিতির কারণরয়মাের আলোর গতির নির্ধারণ
রয়মা স্কেল
সাইক্লয়েড গিয়ার
লাইট-টাইম সংশোধন
অল্টাজিমুথ মাউন্ট
মেরিডিয়ান বৃত্ত
বৈজ্ঞানিক কর্মজীবন
কর্মক্ষেত্রজ্যোতির্বিজ্ঞান
স্বাক্ষর

ওলে ক্রিস্টেনসেন রয়মা (ডেনীয়: [ˈoːlə ˈʁœˀmɐ]; ২৫ সেপ্টেম্বর ১৬৪৪ – ১৯ সেপ্টেম্বর ১৭১০) ছিলেন একজন ড্যানিশ জ্যোতির্বিজ্ঞানী, যিনি ১৬৭৬ সালে প্রথম দেখিয়েছিলেন যে আলো একটি সুনির্দিষ্ট গতিতে চলাচল করে। রয়মা এমন একটি আধুনিক থার্মোমিটার উদ্ভাবন করেছিলেন যা পানির স্ফুটনাঙ্ক ও হিমাঙ্কের নির্দিষ্ট বিন্দু দেখাতো।

রয়মা প্যারিসের রয়েল মানমন্দিরে কাজ করার সময় বৃহস্পতি (গ্রহ)-এর আইও উপগ্রহ নিয়ে চর্চা করতে গিয়ে আলোর গতি সম্পর্কে তার এই গুরুত্বপূর্ণ আবিষ্কার করেন। তিনি অনুমান করেছিলেন যে সূর্য থেকে পৃথিবীতে আলো পৌঁছাতে প্রায় ১১ মিনিট সময় লাগে। বর্তমান সূর্য-পৃথিবী দূরত্ব অনুযায়ী, রয়মার হিসেবে আলোর গতি আনুমানিক প্রতি সেকেন্ডে ২২০,০০০ কিলোমিটার, যা বর্তমান স্বীকৃত প্রতি সেকেন্ডে প্রায় ৩,০০,০০০ কিলোমিটারের তুলনায় কিছুটা কম।[]

বৈজ্ঞানিক সাহিত্যে তার নামের "রোমার", "রয়মাে", "রোমের", "Roemer", "Römer", বা "Romer" বিকল্প বানানও প্রচলিত।

জীবনী

[সম্পাদনা]
রুন্ডেটার্ন ("গোলাকার টাওয়ার"), কোপেনহেগেনে বিশ্ববিদ্যালয়ের মানমন্দির যেখানে ১৭শ শতকের মাঝামাঝি থেকে ১৯শ শতকের মাঝামাঝি পর্যন্ত অবস্থিত ছিল।

ওলে রয়মা ২৫ সেপ্টেম্বর ১৬৪৪ সালে আর্হুস শহরে জন্মগ্রহণ করেন। তার পিতা ক্রিস্টেন পেডারসেন (মৃত্যু ১৬৬৩) ছিলেন একজন ব্যবসায়ী ও নাবিক এবং তার মাতা আনা ওলুফসডাটার স্টর্ম (আনু. ১৬১০ – ১৬৯০) ছিলেন একজন প্রভাবশালী অল্ডারম্যান-এর কন্যা।[] ১৬৪২ সাল থেকে একই নামের আরও কয়েকজন ব্যক্তি থেকে নিজেকে আলাদা করতে তিনি তার নামের সঙ্গে "রয়মা" যোগ করেন, যার অর্থ ড্যানিশ দ্বীপ রোমোর অধিবাসী।[] ১৬৬২ সালে আর্হুস ক্যাথেড্রাল স্কুল থেকে স্নাতক সম্পন্ন করে রয়মা কোপেনহেগেন বিশ্ববিদ্যালয়-এ ভর্তি হন।[][] সেখানে তার উপদেষ্টা ছিলেন রাসমুস বার্তোলিন, যিনি আইসল্যান্ড স্পার (স্বচ্ছ ক্যালসাইট খনিজ) দ্বারা ডাবল রেফ্র্যাকশন আবিষ্কারের জন্য বিখ্যাত। রয়মা, বার্তোলিনের বাড়িতে থাকাকালীন, টাইকো ব্রাহের জ্যোতির্বৈজ্ঞানিক পর্যবেক্ষণ থেকে গণিত ও জ্যোতির্বিদ্যার বিষয়ে শিক্ষা লাভ করেন।[]

ফরাসি সরকার কর্তৃক রয়মাকে নিয়োগ দেওয়া হয়েছিল। লুই ১৪ তাকে ডফিনের শিক্ষক হিসেবে দায়িত্ব দেন এবং তিনি ভার্সাই প্রাসাদের দৃষ্টিনন্দন ঝরনাগুলোর নির্মাণেও অংশগ্রহণ করেন।

১৬৮১ সালে, রয়মা ডেনমার্কে ফিরে আসেন এবং কোপেনহেগেন বিশ্ববিদ্যালয়ে জ্যোতির্বিজ্ঞানের অধ্যাপক হিসেবে নিযুক্ত হন। একই বছরে তিনি রাসমুস বারথোলিনের কন্যা আন মেরি বারথোলিনের সঙ্গে বিবাহবন্ধনে আবদ্ধ হন। রয়মা একজন সক্রিয় পর্যবেক্ষক হিসেবেও কাজ করেছেন, কোপেনহেগেনের রুন্ডেতার্ন বিশ্ববিদ্যালয় মানমন্দির এবং নিজ বাসভবন থেকে নিজের তৈরি উন্নত যন্ত্র ব্যবহার করে পর্যবেক্ষণ চালিয়েছেন। দুর্ভাগ্যবশত, তার এই পর্যবেক্ষণসমূহ টিকে থাকেনি; ১৭২৮ সালের কোপেনহেগেনের বিশাল অগ্নিকাণ্ডে এগুলো নষ্ট হয়ে যায়। তবে তার এক সাবেক সহকারী এবং পরবর্তী সময়ে বিশিষ্ট জ্যোতির্বিজ্ঞানী পেদার হোরেবো রয়মার পর্যবেক্ষণগুলো সম্পর্কে বিস্তারিত লিখে রেখে গেছেন।

রাজ-গণিতজ্ঞ হিসেবে রয়মা ডেনমার্কে ১ মে ১৬৮৩ সালে প্রথম জাতীয় মাপ ও ওজন পদ্ধতি প্রবর্তন করেন।[][] প্রথমে এটি রাইন ফুটের ভিত্তিতে করা হয়ছিলো, কিন্তু ১৬৯৮ সালে আরও সুনির্দিষ্ট জাতীয় মান গ্রহণ করা হয়।[] দৈর্ঘ্য ও আয়তনের জন্য তৈরি মানদণ্ডগুলোর পরবর্তী পরিমাপে চমৎকার মাত্রার নির্ভুলতা দেখা যায়। তার লক্ষ্য ছিল জ্যোতির্বৈজ্ঞানিক ধ্রুবক দ্বারা সংজ্ঞায়িত একটি পদ্ধতি তৈরি করা, যা দোলকের সাহায্যে নির্ধারিত হবে। তবে তার জীবদ্দশায় এটি প্রয়োগ করা সম্ভব হয়নি, কারণ সে সময় প্রযুক্তিগত সীমাবদ্ধতার কারণে এটি যথেষ্ট নির্ভুল ছিল না। উল্লেখযোগ্যভাবে, তিনি নতুন ড্যানিশ মাইলের সংজ্ঞা নির্ধারণ করেছিলেন, যা ছিল ২৪,০০০ ড্যানিশ ফুট (প্রায় ৭,৫৩২ মিটার)।[১০]

১৭০০ সালে, রয়মা রাজাকে ডেনমার্ক ও নরওয়েতে গ্রেগরিয়ান বর্ষপঞ্জি চালু করতে রাজি করান—এটি একশো বছর আগে টাইকো ব্রাহে চেষ্টা করেও করতে পারেননি।[১১]

কাজে ব্যস্ত ওলে রয়মা

রয়মা একটি তাপমাত্রা পরিমাপক স্কেল তৈরি করেন, যা তিনি তার ভাঙা পা সারানোর সময়ে তৈরি করেছিলেন।[১২]

১৭০৮ সালে রয়মার সঙ্গে সাক্ষাতের পর ড্যানিয়েল গ্যাব্রিয়েল ফারেনহাইট রয়মার স্কেলকে সামান্য পরিবর্তন করে থার্মোমিটার তৈরি করতে শুরু করেন, যা পরে ফারেনহাইট স্কেল হিসেবে পরিচিত হয় এবং বর্তমানে যুক্তরাষ্ট্র ও কিছু অন্যান্য দেশে ব্যবহৃত হয়।[১৩][১৪][১৫]

রয়মা বেশ কিছু ড্যানিশ শহরে নৌচালনা বিদ্যালয় স্থাপন করেন।[১৬]

১৭০৫ সালে, রয়মা কোপেনহেগেনের দ্বিতীয় প্রধান পুলিশ কর্মকর্তা হিসেবে নিযুক্ত হন এবং মৃত্যুর পূর্ব পর্যন্ত (১৭১০ সাল) এ পদে অধিষ্ঠিত ছিলেন।[১৭] তার প্রথম কাজগুলোর একটি ছিল পুরো পুলিশ বাহিনী বরখাস্ত করা, কারণ তিনি মনে করেছিলেন যে তাদের মনোবল অত্যন্ত নিম্নমানের। তিনি কোপেনহেগেনে প্রথমবারের মতো সড়ক বাতির (তেলের বাতি) ব্যবস্থা করেন এবং ভিক্ষুক, দরিদ্র, বেকার ও যৌনকর্মীদের নিয়ন্ত্রণে কাজ করেন।[১৮][১৯]

কোপেনহেগেনে রয়মা নতুন বাড়ি নির্মাণের নিয়ম তৈরি করেন, শহরের পানীয় জলের সরবরাহ ও নিষ্কাশন ব্যবস্থা পুনর্গঠন করেন, অগ্নি নির্বাপণের জন্য উন্নত সরঞ্জামের ব্যবস্থা করেন এবং শহরের রাস্তা ও চত্বরগুলোতে নতুন পাথরের পথ নির্মাণের পরিকল্পনা ও বাস্তবায়নে নেতৃত্ব দেন।[২০][২১][২২]

১৭১০ সালে ৬৫ বছর বয়সে রয়মার মৃত্যু হয়। তাকে কোপেনহেগেন ক্যাথেড্রালে সমাহিত করা হয়, যা কোপেনহেগেনের যুদ্ধ (১৮০৭)-এ ধ্বংস হয়ে যাওয়ার পর পুনর্নির্মিত হয়েছে। সেখানে একটি আধুনিক স্মৃতিসৌধও রয়েছে।[২৩]

রয়মা এবং আলোর গতি

[সম্পাদনা]

দ্রাঘিমাংশ নির্ধারণ করা মানচিত্রবিদ্যা এবং নৌযাত্রায় একটি গুরুত্বপূর্ণ বাস্তব সমস্যা। স্পেনের তৃতীয় ফিলিপ এমন একটি পদ্ধতির জন্য পুরস্কার ঘোষণা করেন যা জাহাজের অবস্থান স্থলের দৃষ্টিসীমার বাইরে থাকলেও নির্ভুলভাবে দ্রাঘিমাংশ নির্ধারণ করতে পারে। গ্যালিলিও একটি পদ্ধতি প্রস্তাব করেছিলেন, যেখানে বৃহস্পতির উপগ্রহগুলোর গ্রহণের সময় পর্যবেক্ষণের মাধ্যমে দিনের সময় নির্ধারণ করে দ্রাঘিমাংশ হিসাব করা হবে; এটি কার্যত জোভিয়ান ব্যবস্থাকে একটি মহাজাগতিক ঘড়ি হিসেবে ব্যবহার করার প্রস্তাব ছিল। যদিও এই পদ্ধতি বাস্তবে তেমন কার্যকর প্রমাণিত হয়নি, কারণ গ্যালিলিওর সময়সূচিতে ত্রুটি ছিল এবং জাহাজ থেকে গ্রহণ পর্যবেক্ষণ করাও ছিল বেশ কঠিন। তবে কিছু পরিমার্জনের মাধ্যমে এটি ভূপৃষ্ঠে কার্যকর করা সম্ভব হয়েছিল।

কোপেনহেগেনে পড়াশোনা শেষে রয়মা ১৬৭১ সালে জিন পিকার্ড-এর সঙ্গে যুক্ত হয়ে ভেন দ্বীপে টাইকো ব্রাহে'র মানমন্দির ইউরেনিবোর্গ-এর পুরোনো অবস্থানে প্রায় ১৪০টি গ্রহণ পর্যবেক্ষণ করেন। এ পর্যবেক্ষণ কয়েক মাস ধরে চালানো হয়, যেখানে প্যারিসে জিওভান্নি ডোমেনিকো ক্যাসিনি একই গ্রহণগুলো পর্যবেক্ষণ করেন। গ্রহণের সময় তুলনা করে প্যারিস এবং ইউরেনিবোর্গের মধ্যে দ্রাঘিমাংশের পার্থক্য নির্ণয় করা হয়।

ক্যাসিনি ১৬৬৬ থেকে ১৬৬৮ সালের মধ্যে বৃহস্পতির উপগ্রহগুলো পর্যবেক্ষণ করেন এবং তার মাপজোকের মধ্যে কিছু অসামঞ্জস্য লক্ষ্য করেন, যা প্রথমে তিনি আলোর সুনির্দিষ্ট গতি থাকার কারণে হয়েছে বলে মনে করেন। ১৬৭২ সালে রয়মা প্যারিসে যান এবং ক্যাসিনির সহকারী হিসেবে বৃহস্পতির উপগ্রহগুলো পর্যবেক্ষণ চালিয়ে যান। রয়মা নিজের পর্যবেক্ষণগুলো ক্যাসিনির সঙ্গে যুক্ত করেন এবং লক্ষ করেন যে গ্রহণের মধ্যবর্তী সময় (বিশেষ করে আইও'র ক্ষেত্রে) পৃথিবী বৃহস্পতির কাছাকাছি এলে ছোট হয়ে আসে এবং দূরে গেলে বেড়ে যায়। ক্যাসিনি ১৬৭৬ সালের ২২ আগস্ট বিজ্ঞান একাডেমিতে এই ঘোষণা দেন:

দ্বিতীয় এই অসমতাটি এমন মনে হয় যে উপগ্রহ থেকে আমাদের কাছে আলো পৌঁছাতে কিছু সময় লাগে; আলোকে পৃথিবীর কক্ষপথের অর্ধ-ব্যাসের সমান একটি দূরত্ব অতিক্রম করতে প্রায় দশ থেকে এগারো মিনিট সময় লাগে বলে মনে হয়।[২৪]

১৬৭৬ সালের প্রবন্ধের চিত্র, যেখানে রয়মার আলোর গতি পরিমাপের বর্ণনা দেওয়া হয়েছে। রয়মা আইওর কক্ষপথের সময়কাল তুলনা করেছেন যখন পৃথিবী বৃহস্পতির দিকে অগ্রসর হচ্ছিল (F থেকে G) এবং যখন পৃথিবী দূরে সরে যাচ্ছিল (L থেকে K)।

অদ্ভুতভাবে, ক্যাসিনি এই ব্যাখ্যা পরিত্যাগ করেন, যা রয়মা গ্রহণ করেন এবং পিকার্ড ও তার নিজের ১৬৭১ থেকে ১৬৭৭ সালের মধ্যে করা কিছু নির্বাচিত পর্যবেক্ষণের মাধ্যমে এটি অখণ্ডভাবে প্রমাণ করার চেষ্টা করেন। রয়মা ফরাসি বিজ্ঞান একাডেমিতে তার ফলাফল উপস্থাপন করেন এবং এটি ৭ ডিসেম্বর ১৬৭৬ সালে জার্নাল দে সাভাঁ-এ প্রকাশিত Démonstration touchant le mouvement de la lumière trouvé par M. Roemer de l'Académie des sciences নামে একটি সংক্ষিপ্ত প্রবন্ধে অজ্ঞাতনামা একজন প্রতিবেদক দ্বারা সারসংক্ষেপ আকারে প্রকাশিত হয়।[২৫] দুর্ভাগ্যক্রমে, প্রতিবেদক সম্ভবত নিজের সীমিত বোঝাপড়া লুকানোর জন্য ধোঁয়াশাপূর্ণ ভাষা ব্যবহার করেন, যা রয়মার যুক্তি আরও জটিল করে তোলে। রয়মা নিজে তার ফলাফল কখনও প্রকাশ করেননি।[২৬]

রয়মার যুক্তি ছিল নিম্নরূপ। চিত্রটি অনুসরণ করে ধরুন পৃথিবী L বিন্দুতে রয়েছে এবং বৃহস্পতির ছায়া থেকে আইও D বিন্দুতে বেরিয়ে আসছে। আইওর কয়েকটি কক্ষপথ পার হওয়ার পর, প্রতি কক্ষপথ ৪২.৫ ঘণ্টায় সম্পন্ন হয়, পৃথিবী K বিন্দুতে পৌঁছায়। যদি আলো তাৎক্ষণিকভাবে প্রচারিত না হয়, তবে K-তে পৌঁছাতে প্রয়োজনীয় অতিরিক্ত সময় পর্যবেক্ষণকৃত বিলম্বটি ব্যাখ্যা করতে পারে, যা তিনি প্রায় সাড়ে ৩ মিনিট হিসাবে গণনা করেন। রয়মা C বিন্দুতে গ্রহণ পর্যবেক্ষণ করেন F এবং G অবস্থান থেকে, যাতে গ্রহণ, অকল্টেশন এবং চাঁদের ছায়াপাত নিয়ে বিভ্রান্তি এড়ানো যায়। নিচের সারণিতে ১৬৭৬ সালের তার পর্যবেক্ষণগুলো দেওয়া হয়েছে, যার মধ্যে রয়েছে ৭ আগস্টের গ্রহণ, যা H-এ বিপরীত বিন্দুতে ছিল বলে মনে করা হয়[২৭] এবং ৯ নভেম্বর প্যারিস মানমন্দিরে ১০ মিনিট বিলম্বিতভাবে পর্যবেক্ষণ করা হয়।.[২৮]

১৬৭৬ সালে রয়মা কর্তৃক আইওর গ্রহণের পর্যবেক্ষণ
সময় মানকীকৃত (মধ্যরাত থেকে গণনা করা হয়েছে, দুপুর থেকে নয়); এমন সারিতে মান গণনা করা হয়েছে যেগুলো জোড় সংখ্যায় রয়েছে।
মাস দিন সময় জোয়ার কক্ষপথ গড় (ঘণ্টা)
মে ১২ ২:৪৯:৪২ C
২,৮৩৭,১৮৯ সেকেন্ড ১৮ ৪১.৪৮
জুন ১৩ ২২:৫৬:১১ C
৪,৭৪৮,০১৯ সেকেন্ড ৩১ ৪২.৫৪
আগস্ট ২১:৪৯:৫০ D
৬১১,৭৬৫ সেকেন্ড ৪২.৪৮
আগস্ট ১৪ ২৩:৪৫:৫৫ D
৭৬৪,৭১৮ সেকেন্ড ৪২.৪৮
আগস্ট ২৩ ২০:১১:১৩ D
৬,৭২৯,৮৭২ সেকেন্ড ৪৪ ৪২.৪৯
নভেম্বর ১৭:৩৫:৪৫ D

রয়মা বিভিন্ন পর্যবেক্ষণ এবং পরীক্ষা-ত্রুটি পদ্ধতির মাধ্যমে আট বছর ধরে তিনি আইওর ইফিমেরিস গণনার সময় আলোর বিলম্ব হিসাব করার উপায় উদ্ভাবন করেন। তিনি এই বিলম্বটি বৃহস্পতির সাথে নির্দিষ্ট কোণ অনুযায়ী পৃথিবীর অবস্থানের অনুপাতে গণনা করেন: Δt = 22·(α১৮০°)[মিনিট]। যখন কোণ α ১৮০° হয়, বিলম্বটি ২২ মিনিট হয়, যা পৃথিবীর কক্ষপথের ব্যাসের সমান দূরত্ব পাড়ি দেওয়ার জন্য আলোর প্রয়োজনীয় সময় হিসেবে ব্যাখ্যা করা যায় (H থেকে E পর্যন্ত)।[২৯] (তবে, E বিন্দু থেকে বৃহস্পতি দৃশ্যমান নয়।) এই ব্যাখ্যা থেকে রয়মার পর্যবেক্ষণের একটি নির্ভুল ফলাফল পাওয়া সম্ভব হয়: আলোর গতির সাথে পৃথিবীর সূর্যকে প্রদক্ষিণের গতির অনুপাত, যা বছরের সময়কালকে π দ্বারা ভাগ করার সাথে ২২ মিনিটের তুলনা দিয়ে নির্ণীত হয়:

৩৬৫·২৪·৬০π·২২ ≈ ৭,৬০০।

তুলনায়, আধুনিক মান প্রায় ২৯৯,৭৯২ km s−১২৯.৮ km s−১ ≈ ১০,১০০।[৩০]

রয়মা এই অনুপাত গণনা করেননি এবং আলোর গতির কোনো মান প্রদানও করেননি। তবে তার তথ্য থেকে অনেকেই আলোর গতি নির্ণয় করেছিলেন, প্রথমে ক্রিশ্চিয়ান হুইগেন্স, যিনি রয়মার সঙ্গে যোগাযোগ করে আরও তথ্য সংগ্রহ করেন এবং গণনা করেন যে আলো প্রতি সেকেন্ডে ১৬+ পৃথিবীর ব্যাস পাড়ি দেয়, যা প্রায় ২১২,০০০ কিমি/সেকেন্ড।[৩১]

আলোর গতি সীমিত এই মতবাদ পুরোপুরি গ্রহণ করা হয়নি, যতক্ষণ না জেমস ব্র্যাডলি ১৭২৭ সালে তথাকথিত আলোর অ্যাবারেশন পর্যবেক্ষণ করেন।

১৮০৯ সালে, আইওর পর্যবেক্ষণ কাজে লাগিয়ে কিন্তু এবার আরও সুনির্দিষ্ট পর্যবেক্ষণের এক শতাব্দীর বেশি সময়ের উপাত্ত ব্যবহার করে জ্যোতির্বিজ্ঞানী জাঁ বাতিস্ত জোসেফ ডেলাম্ব্রে সূর্য থেকে পৃথিবীতে আলো পৌঁছাতে ৮ মিনিট ১২ সেকেন্ড সময় লাগে বলে জানান। খ-বিভক্ত কক্ষপথের (astronomical unit) জন্য প্রাপ্ত মান অনুযায়ী, এর ফলে আলোর গতি ৩০০,০০০ কিমি/সেকেন্ডের একটু বেশি নির্ণীত হয়। আধুনিক মান ৮ মিনিট ১৯ সেকেন্ড, এবং গতি ২৯৯,৭৯২.৪৫৮ কিমি/সেকেন্ড।

প্যারিস মানমন্দিরে একটি ফলক স্থাপিত আছে, যেখানে এই ড্যানিশ জ্যোতির্বিজ্ঞানী কাজ করেছিলেন, যা কার্যত এই গ্রহে প্রথম একটি সার্বজনীন পরিমাণ পরিমাপের স্মারক হিসেবে বিবেচিত হয়।

উদ্ভাবন ও আবিষ্কার

[সম্পাদনা]

কোপেনহেগেনে প্রথম সড়ক বাতি[৩২][৩৩] স্থাপনের পাশাপাশি, রয়মা মেরিডিয়ান বৃত্ত,[৩৪][৩৫][৩৬] অল্টাজিমুথ,[৩৭][৩৮] এবং প্যাসেজ ইন্সট্রুমেন্ট (যা ট্রানজিট ইন্সট্রুমেন্ট নামেও পরিচিত, এবং এর অনুভূমিক অক্ষ পূর্ব-পশ্চিম দিকে স্থির থাকে না[৩৯]) উদ্ভাবন করেছিলেন।[৪০]

ওলে রয়মা পদক

[সম্পাদনা]

প্রতি বছর ড্যানিশ প্রাকৃতিক বিজ্ঞান গবেষণা কাউন্সিল কর্তৃক বিশিষ্ট গবেষণার জন্য ওলে রয়মা পদক [da] প্রদান করা হয়।[৪১]

ওলে রয়মা জাদুঘর

[সম্পাদনা]

ওলে রয়মা জাদুঘর ডেনমার্কের হোয়ে-টাসট্রুপ পৌরসভায় অবস্থিত[৪২], যেখানে রয়মার মানমন্দির Observatorium Tusculanum [da] এর খননকৃত স্থান রয়েছে।[৪৩][৪৪][৪৫] মানমন্দিরটি ১৭০৪ সালে খোলা হয়েছিল এবং প্রায় ১৭১৬ সাল পর্যন্ত চালু ছিল, পরে অবশিষ্ট যন্ত্রপাতি কোপেনহেগেনের রুন্ডেটার্নে স্থানান্তর করা হয়।[৪৬] জাদুঘরে প্রাচীন ও আধুনিক বিভিন্ন জ্যোতির্বৈজ্ঞানিক যন্ত্রের বড় সংগ্রহ প্রদর্শিত হয়।[৪৭] ১৯৭৯ সালে এটি খোলা হয় এবং ২০০২ সাল থেকে ক্রপেডাল জাদুঘরের একটি অংশ হিসেবে পরিচালিত হচ্ছে।[৪৮][৪৯][৫০]

সম্মাননা

[সম্পাদনা]

ডেনমার্কে বিভিন্ন সময়ে ওলে রয়মাকে সম্মানিত করা হয়েছে। তার ছবি মুদ্রায় ব্যবহৃত হয়েছে[৫১], তার নামে ওলে রয়মা পাহাড় [da][৫২] নামকরণ করা হয়েছে, এবং আরহুসকোপেনহেগেনের রাস্তাগুলোর নামকরণ করা হয়েছে (ওলে রয়মা্স গাদে এবং Rømersgade [da] যথাক্রমে)।[৫৩][৫৪] আরহুস বিশ্ববিদ্যালয়ের জ্যোতির্বিজ্ঞান মানমন্দিরের নাম ওলে রয়মা মানমন্দির রাখা হয়েছে। এছাড়া নির্বাচিত তারার বয়স, তাপমাত্রা এবং ভৌত ও রাসায়নিক অবস্থার পরিমাপের জন্য একটি ড্যানিশ স্যাটেলাইট প্রকল্পের নামকরণ করা হয়েছিল রয়মা স্যাটেলাইট [da]। তবে এই প্রকল্পটি ২০০২ সালে আটকে যায় এবং আর কখনও বাস্তবায়িত হয়নি।[৫৫][৫৬]

চাঁদের রয়মা ক্র্যাটার তার নামে নামকরণ করা হয়েছে।[৫৭]

জনপ্রিয় সংস্কৃতিতে

[সম্পাদনা]

১৯৬০-এর দশকে ফ্ল্যাশ কমিক বইয়ের সুপারহিরো তার গতি "রয়মা" [সিক] এককে মাপতেন, ওলে রয়মার আলোর গতি "আবিষ্কার"-এর প্রতি সম্মান জানিয়ে।[৫৮][ভালো উৎস প্রয়োজন]

ল্যারি নিভেন-এর ১৯৯৯ সালের উপন্যাস রেইনবো মার্স-এ একটি বিকল্প ইতিহাসের টাইমলাইনে ওলে রয়মাকে মঙ্গলীয় জীবনের পর্যবেক্ষণকারী হিসেবে উল্লেখ করা হয়েছে।

ওলে রয়মাকে ২০১২ সালের এম্পায়ার: টোটাল ওয়ার (Empire: Total War) ভিডিও গেমে ডেনমার্কের একজন ভদ্রলোক চরিত্র হিসেবে উপস্থিত হয়েছেন।

২০১৬ সালের ৭ ডিসেম্বর গুগল ডুডল ওলে রয়মাকে উৎসর্গ করা হয়।[৫৯]

টীকা ও তথ্যসূত্র

[সম্পাদনা]
  1. van Helden, Albert (১৯৮৩)। "Roemer's Speed of Light"Journal for the History of Astronomy (ইংরেজি ভাষায়)। 14 (2): 137–141। ডিওআই:10.1177/002182868301400206বিবকোড:1983JHA....14..137V 
  2. Niels Dalgaard (১৯৯৬)। Dage med Madsen, eller, Livet i Århus: om sammenhænge i Svend Åge Madsens forfatterskab (ডেনীয় ভাষায়)। Museum Tusculanum Press। পৃষ্ঠা 169–। আইএসবিএন 978-87-7289-409-6... skipper og handelsmand i Århus, gift med Anne Olufsdatter Storm (død 1690) og far til astronomen Ole Rømer (1644–1710). 
  3. Friedrichsen, Per; Tortzen, Chr. Gorm (২০০১)। Ole Rømer – Korrespondance og afhandlinger samt et udvalg af dokumenter (ডেনীয় ভাষায়)। Copenhagen: C. A. Reitzels Forlag। পৃষ্ঠা 16। আইএসবিএন 87-7876-258-8 
  4. Bogvennen (ডেনীয় ভাষায়)। 1–9। Fischers forlag। ১৯৭১। পৃষ্ঠা 66–। Denne antagelse tiltrænger en nærmere redegørelse: Ole Rømer udgik som student fra Aarhus Katedralskole i 1662. Ole Rømer Skolens rektor på den tid var Niels Nielsen Krog, om hvem samtidige kilder oplyser, at "hans studium ... 
  5. Olaf Lind; Poul Ib Henriksen (২০০৩)। Arkitektur Fortaellinger/Building of Aarhus University (ডেনীয় ভাষায়)। Aarhus Universitetsforlag। পৃষ্ঠা 21–। আইএসবিএন 978-87-7288-972-6Ole Rømer tog iøvrigt studentereksamen fra Latinskolen i Århus (Katedralskolen) i 1662. [স্থায়ীভাবে অকার্যকর সংযোগ]
  6. Friedrichsen; Tortzen (2001), pp. 19–20.
  7. Mai-Britt Schultz; Rasmus Dahlberg (৩১ অক্টোবর ২০১৩)। Det vidste du ikke om Danmark (ডেনীয় ভাষায়)। Gyldendal। পৃষ্ঠা 53–। আইএসবিএন 978-87-02-14713-1I 1683 udarbejdede Ole Rømer en forordning, der fastsatte den danske mil samt en række andre mål, hvilket var hårdt tiltrængt, for indtil da havde der hersket et sandt enhedskaos i Danmark/Norge. Eksempelvis var en sjællandsk alen 63 centimeter, ... 
  8. Poul Aagaard Christiansen; Povl Riis; Eskil Hohwy (১৯৮২)। Festskrift udgivet i anledning af Universitetsbibliotekets 500 års jubilæum 28. juni 1982 (ডেনীয় ভাষায়)। Lægeforeningen। পৃষ্ঠা 87–। En studie i Ole Rømers efterladte optegnelser, Adversaria, som hans enke Else Magdalene ... at give Christian V's kongelige mathematicus Ole Rømer (1644–1710) æren for udformningen af forordningen af 1.V.1683 ... 
  9. Alastair H. Thomas (১০ মে ২০১০)। The A to Z of Denmark। Scarecrow Press। পৃষ্ঠা 422–। আইএসবিএন 978-0-8108-7205-9... although uniformity throughout the country was not achieved until statutes of 1683 and 1698, under the leadership of Ole Romer. The metric system was adopted in 1907 and is universal, though colloquially units such as tomme, tønde land, ... 
  10. Niels Erik Nørlund (১৯৪৪)। De gamle danske længdeenheder (ডেনীয় ভাষায়)। E. Munksgaard। পৃষ্ঠা 74–। ... Maj 1683 gennemførte Reform af Maal og Vægt fastsatte Ole Rømer den danske Mils Længde til 12 000 danske Alen. 
  11. K. Hastrup; C. Rubow; T. Tjørnhøj-Thomsen (২০১১)। Kulturanalyse – kort fortalt (ডেনীয় ভাষায়)। Samfundslitteratur। পৃষ্ঠা 219–। আইএসবিএন 978-87-593-1496-8I Danmark blev den gregorianske kalender indført den 1. marts 1700 efter forarbejde af Ole Rømer. Man stoppede med brug af den julianske kalender den 18. februar, og sprang simpelthen de næste 11 dage over, så man landede direkte på ... 
  12. Tom Shachtman (১২ ডিসেম্বর ২০০০)। Absolute Zero and the Conquest of Cold। Houghton Mifflin Harcourt। পৃষ্ঠা 48–। আইএসবিএন 0-547-52595-8... down to an almost mythical point, an absolute zero, the end of the end. Around 1702, while Amontons was doing his best work in Paris, in Copenhagen the astronomer Ole Romer, who had calculated the finite speed of light, broke his leg. Confined to his home for some time, he took the opportunity of forced idleness to produce a thermometer having two fixed points ... 
  13. Don Rittner (১ জানুয়ারি ২০০৯)। A to Z of Scientists in Weather and Climate। Infobase Publishing। পৃষ্ঠা 54–। আইএসবিএন 978-1-4381-0924-4Fahrenheit's first thermometers, from about 1709 to 1715, contained a column of alcohol that directly expanded and contracted, based on a design made by Danish astronomer Ole Romer in 1708, which Fahrenheit personally reviewed. Romer ... 
  14. Popularization and People (1911–1962)। Elsevier। ২২ অক্টোবর ২০১৩। পৃষ্ঠা 431–। আইএসবিএন 978-0-08-046687-3... letter from Fahrenheit to his Dutch colleague Hermann Boerhaave (1668–1738) dated 17 April 1729 in which Fahrenheit describes his experience at Rømer's laboratory in 1708. 
  15. Neil Schlager; Josh Lauer (২০০১)। Science and Its Times: 1700–1799। Gale Group। পৃষ্ঠা 341–। আইএসবিএন 978-0-7876-3936-5In 1708 Fahrenheit visited Ole Romer (1644–1710). Since at least 1702 Romer had been making alcohol thermometers with two fixed points and a scale divided into equal increments. He impressed upon Fahrenheit the scientific importance of ... 
  16. Carl Sophus Petersen; Vilhelm Andersen; Richard Jakob Paulli (১৯২৯)। Illustreret dansk litteraturhistorie: bd. Den danske littterature fra folkevandringstiden indtil Holberg, af C.S. Petersen under medvirkning af R. Paulli (ডেনীয় ভাষায়)। Gyldendai। পৃষ্ঠা 716–। ... Det var paa hans Tilskyndelse, at de første Navigationsskoler (i København og Stege) oprettedes, og Bestyrerpladserne besatte han med de bedste ... 
  17. A. Sarlemijn; M.J. Sparnaay (২২ অক্টোবর ২০১৩)। Physics in the Making: Essays on Developments in 20th Century Physics। Elsevier Science। পৃষ্ঠা 48–। আইএসবিএন 978-1-4832-9385-1The other, Ole Rømer, was Bartholin's amanuensis, later his son-in-law. ... man, became the Danish king's mathematician (mathematicus regius), professor of astronomy at the University of Copenhagen, and eventually chief of police of that city. 
  18. Denmark. Udenrigsministeriet. Presse- og informationsafdelingen (১৯৭০)। Denmark. An official handbook। Krak। পৃষ্ঠা 403–। আইএসবিএন 978-87-7225-011-3It was perhaps fortunate that Ole Romer (1644–1710) was called home to Denmark after he had achieved world fame by ... of Copenhagen and oblige him to devote time and energy to thinking out measures against prostitution and begging. 
  19. Gunnar Olsen; Finn Askgaard (১৯৮৫)। Den unge enevaelde: 1660–1721 (ডেনীয় ভাষায়)। Politikens Forlag। পৃষ্ঠা 368–। আইএসবিএন 978-87-567-3866-8Det var et held, at Ole Rømer først blev kaldt tilbage til den danske hovedstad, efter at han i Paris havde opnået ... Men at denne geniale forsker som Københavns politimester skulle beskæftige sig med forholdsregler mod prostitution og betleri, .. 
  20. Danmarks Naturvidenskabelige Samfund (১৯১৪)। Ingeniørvidenskabelige skrifter (ডেনীয় ভাষায়)। Danmarks naturvidenskabelige samfund, i kommission hos G.E.C. Gad। পৃষ্ঠা 108–। I de følgende Aar udstedtes der en Række Forordninger om Gaderne; de skyldes uden Tvivl Ole Rømer. Snart er det Brolægningen, det gælder, snart et omhyggeligt Reglement for Færdslen i Gaderne. Brolægningen havde medført store ... 
  21. Svend Cedergreen Bech (১৯৬৭)। Københavns historie gennem 800 år (ডেনীয় ভাষায়)। Haase। পৃষ্ঠা 246–। 1705-10 beklædtes politimesterembedet af fysikeren Ole Rømer, i hvis embedstid mange reformer forsøgtes. Brolægning og belysning forbedredes, vandforsyning og vandafledning blev taget op til revision, men heller ikke en så ... 
  22. Axel Kjerulf (১৯৬৪)। Latinerkvarteret; blade af en gemmel bydels historie (ডেনীয় ভাষায়)। Hassings forlag। পৃষ্ঠা 44–। Ole Rømer vendte i 1681 tilbage til København, hvor han blev professor i astronomi ved universitetet og giftede sig med Rasmus ... justering af mål og vægt, blev ham betroet foruden ordning af byggeforhold, gaders brolægning og belysning. 
  23. Virginia Trimble; Thomas R. Williams; Katherine Bracher; Richard Jarrell; Jordan D. Marché; F. Jamil Ragep (১৮ সেপ্টেম্বর ২০০৭)। Biographical Encyclopedia of Astronomers। Springer Science & Business Media। পৃষ্ঠা 983–। আইএসবিএন 978-0-387-30400-7 
  24. Bobis, Laurence; Lequeux, James (২০০৮)। "Cassini, Rømer and the velocity of light"J. Astron. Hist. Herit.11 (2): 97–105। এসটুসিআইডি 115455540ডিওআই:10.3724/SP.J.1440-2807.2008.02.02বিবকোড:2008JAHH...11...97B 
  25. Romer (১৬৭৬)। "Démonstration touchant le mouvement de la lumière trouvé par M. Roemer de l'Académie des sciences" [Demonstration concerning the movement of light found by Mr. Romer of the Academy of Sciences]। Le Journal des Sçavans (ফরাসি ভাষায়): 233–236। 
  26. Teuber, Jan (২০০৪)। "Ole Rømer og den bevægede Jord – en dansk førsteplads?"। Friedrichsen, Per; Henningsen, Ole; Olsen, Olaf; Thykier, Claus; ও অন্যান্য। Ole Rømer – videnskabsmand og samfundstjener (ডেনীয় ভাষায়)। Copenhagen: Gads Forlag। পৃষ্ঠা 218। আইএসবিএন 87-12-04139-4 
  27. Point H had occurred about one month earlier, according to Dieter Egger (২৪ ফেব্রুয়ারি ১৯৯৭)। "Visualize Solar System at a given Epoch"। ২২ মার্চ ২০০৯ তারিখে মূল থেকে আর্কাইভ করা। সংগ্রহের তারিখ ৯ মার্চ ২০০৯ 
  28. Saito, Yoshio (জুন ২০০৫)। "A Discussion of Roemer's Discovery concerning the Speed of Light"। AAPPS Bulletin15 (3): 9–17। 
  29. উদ্ধৃতি ত্রুটি: <ref> ট্যাগ বৈধ নয়; Saito2 নামের সূত্রটির জন্য কোন লেখা প্রদান করা হয়নি
  30. Knudsen, Jens Martin; Hjorth, Poul G. (১৯৯৬) [1995]। Elements of Newtonian Mechanics (2nd সংস্করণ)। Berlin: Springer Verlag। পৃষ্ঠা 367আইএসবিএন 3-540-60841-9 
  31. Huygens, Christiaan (8 January 1690) Treatise on Light. Translated into English by Silvanus P. Thompson, Project Gutenberg etext, p. 11. Retrieved on 29 April 2007.
  32. Litteraturens Perioder (ডেনীয় ভাষায়)। Gyldendal Uddannelse। ২০০৫। পৃষ্ঠা 27–। আইএসবিএন 978-87-02-01832-5En af deltagerne i enevældens storstilede forsøg på at skabe orden var Ole Rømer, der ikke blot var ... og i en periode borgmester i København, hvor han bl.a. fik skabt et effektivt brandvæsen og en ordentlig gadebelysning. 
  33. Bent Rying (১৯৭৪)। Denmark: An Official Handbook। Press and Cultural Relations Department, Royal Danish Ministry of Foreign Affairs। পৃষ্ঠা 661–। আইএসবিএন 9788785112187About the year 1700, the astronomer Ole Romer (1644–1710) displayed considerable technical activities as a public official ... knowledge to improving Danish streets and roads, harbours and bridges, water supplies, street lighting, and sewers. 
  34. William F. van Altena (২২ নভেম্বর ২০১২)। Astrometry for Astrophysics: Methods, Models, and Applications। Cambridge University Press। পৃষ্ঠা 299–। আইএসবিএন 978-0-521-51920-5The pursuit of better accuracy led Ole Romer to develop the meridian circle in 1690 which, with modifications, is still in use today. The meridian circle or transit circle (conceived at the end of the seventeenth century) was a combination of a ... 
  35. Meddelelser fra Ole Rømer-observatoriet i Aarhus। Observatoriet। ১৯৫৮। পৃষ্ঠা 177–। This extract from Ramus's thesis, together with his plate, shows clearly that Romer's Rota Meridiana was a meridian circle, taking this term in its modern meaning. The meridian circle was the final step in his series of instruments, in which ... 
  36. Neil English (২৮ সেপ্টেম্বর ২০১০)। Choosing and Using a Refracting Telescope। Springer Science & Business Media। পৃষ্ঠা 6–। আইএসবিএন 978-1-4419-6403-8With a similar telescope, the Danish astronomer Ole Romer, witnessing a timing glitch in the eclipse of a Jovian satellite, ... Romer is also credited for inventing the meridian transit circle telescope (usually just called the meridian circle), ... 
  37. Frank Moore Colby; George Sandeman (১৯১৩)। Nelson's Encyclopaedia: Everybody's Book of Reference ...। Thomas Nelson। পৃষ্ঠা 193–। The altazimuth (invented by Olaus Romer of Copenhagen in 1690) is available for measurements in all parts of the sky; and it was with a combination of this type, completed by Ramsden in 1789, that Piazzi made the observations for his great ... 
  38. Clerke, Agnes Mary (১৯১১)। "Astronomy"। চিসাম, হিউ। ব্রিটিশ বিশ্বকোষ2 (১১তম সংস্করণ)। কেমব্রিজ ইউনিভার্সিটি প্রেস। পৃষ্ঠা 800–819; see page 814। Cassini, moreover, set up an altazimuth in 1678, and employed from about 1682 a "parallactic machine," provided with clockwork to enable it to follow the diurnal motion. Both inventions have been ascribed to Olaus Römer, who used but did not claim them..... 
  39. Siegfried Schoppe (২০১২)। Heinrich der Seefahrer, Kolumbus und Magellan: Planung, Versuch und Irrtum bei der Entdeckung der Neuen Welt durch Portugal und Spanien vor 500 Jahren (জার্মান ভাষায়)। BoD – Books on Demand। পৃষ্ঠা 271–। আইএসবিএন 978-3-8482-0910-1Der dänische Astronom Ole Römer (1644 – 1710) misst am Pariser Observatorium die Lichtgeschwindigkeit mit ... Das "Passage-Instrument" setzt sich nicht durch, weil es für die Kapitäne zu kompliziert und nur bei klarer Sicht und ganz ... 
  40. Nederlands Natuur- en Geneeskundig Congres (১৯২৭)। Handelingen (ওলন্দাজ ভাষায়)। 21-22। পৃষ্ঠা 70–। ... slingeruurwerk van Huygens veranderde de zaak echter, en nu kon Ole Römer, de geniale Deensche astronoom, in 1689 een passage-instrument construeeren, dat in 1704 omgebouwd werd. 
  41. Med eksprestog til evigheden universitetsavisen.ku.dk ওয়েব্যাক মেশিনে আর্কাইভকৃত ২২ মার্চ ২০১৬ তারিখে
  42. John S. Rigden; Roger H Stuewer (২৯ মে ২০০৯)। The Physical Tourist: A Science Guide for the Traveler। Springer Science & Business Media। পৃষ্ঠা 62–। আইএসবিএন 978-3-7643-8933-8Danish astronomer Ole Rømer (1644–1710) studied at the University of Copenhagen. ... from his home in Kannikestræde and at a new observatory built to the west of Copenhagen, now the site of the Ole Rømer Museum 
  43. Nordisk universitets-tidskrift (ডেনীয় ভাষায়)। ১৮৫৪। পৃষ্ঠা 6–। ... den længe forhen af den Danske berömle Astronom Ole Römer forfærdigede Cirkel, hvilken han kaldte rota meridiana, ... Ophold paa hans saakaldte Observatorium Tusculanum i Landsbyen Wridslöse-Magte, nogle Mile fra Kjöbenhavn. 
  44. Historiske meddelelser om København (ডেনীয় ভাষায়)। Københavns Kommune.। ১৯৩৬। পৃষ্ঠা 316–। Trods Observatoriets nu saa fortrinlige og moderne Indretning synes Rømer dog ikke at have været helt tilfreds med Forholdene. Det er, saa vidt det ... Hvis vi undersøger de fleste af vore borgerlige Indretningers Historie, vil vi støde paa Ole Rømers Navn. ... Hans Elever har sikkert ogsaa observeret baade her og i det andet private "Observatorium tusculanum", som han byggede sig i Vridsløsemagle. 
  45. Carl Sophus Petersen; Vilhelm Andersen; Richard Jakob Paulli (১৯২৯)। Illustreret dansk litteraturhistorie: bd. Den danske littterature fra folkevandringstiden indtil Holberg, af C.S. Petersen under medvirkning af R. Paulli (ডেনীয় ভাষায়)। Gyldendai। পৃষ্ঠা 716–। ... København og Roskilde, sit "Observatorium Tusculanum", som han med en klassisk Vending symbolsk kaldte det. 
  46. København (ডেনীয় ভাষায়)। Gyldendal A/S। ২০০৪। পৃষ্ঠা 133–। আইএসবিএন 978-87-02-03645-9Allerede Ole Rømer ( 1644–1710 ) var mere ambitiøs. Han syntes, der var alt for meget lys og røg i byen til, at man kunne se ordentligt, så han byggede sit eget observatorium i Vridsløsemagle langt uden for København. 
  47. Skalk, nyt om gammelt (ডেনীয় ভাষায়)। Forhistorisk Museum। ১৯৯৯। পৃষ্ঠা xiv–। 
  48. Historisk tidsskrift (ডেনীয় ভাষায়)। 106। Den Danske Forening। ২০০৬। পৃষ্ঠা 743–। Det var astronomen Claus Thykier, der havde fået den idé, at han ville finde det sted, hvor Ole Rømer (1644–1710) i 1704 ... I 1979 kunne Ole Rømer Museet åbne i lokaler på gården Kroppedal få hundrede meter fra fundstedet med Claus ... 
  49. "Kroppedal | Gyldendal – Den Store Danske"। Denstoredanske.dk। ৬ অক্টোবর ২০১৫ তারিখে মূল থেকে আর্কাইভ করা। সংগ্রহের তারিখ ৫ অক্টোবর ২০১৫ 
  50. Camilla Stockmann (২৩ নভেম্বর ২০১৪)। "Tycho Brahe-maleri er forsvundet" (ডেনীয় ভাষায়)। Politiken.dk। সংগ্রহের তারিখ ৫ অক্টোবর ২০১৫ 
  51. Grethe Jensen; Benito Scocozza (১৯৯৬)। Politikens bog om danskerne og verden: hvem, hvad, hvornår i 50 år (ডেনীয় ভাষায়)। Politikens forlag। পৃষ্ঠা 253–। আইএসবিএন 978-87-567-5697-6 
  52. Mads Lidegaard (১ জানুয়ারি ১৯৯৮)। Danske høje fra sagn og tro (ডেনীয় ভাষায়)। Busck। পৃষ্ঠা 86–। আইএসবিএন 978-87-17-06754-7Ole Rømers Høj (oprindelig Kongehøj) er den største høj i hele området, 6 m høj med stejle sider og en hel flad top. Den menes bygget i jernalderens sidste århundreder eller vikingetiden og ligger lige øst for Vridsløsemagle syd for ... 
  53. "Untitled Document"। ৩১ জুলাই ২০০৭ তারিখে মূল থেকে আর্কাইভ করা। সংগ্রহের তারিখ ৫ অক্টোবর ২০১৫ 
  54. Bent Zinglersen (১৯৭২)। Københavnske gadenavne og deres historie (ডেনীয় ভাষায়)। Politiken। পৃষ্ঠা 185–। আইএসবিএন 978-87-567-1651-2 
  55. "The Roemer satellite"। Astro.phys.au.dk। ১৪ ফেব্রুয়ারি ২০০১। ৪ মার্চ ২০১৬ তারিখে মূল থেকে আর্কাইভ করা। সংগ্রহের তারিখ ৫ অক্টোবর ২০১৫ 
  56. "Satellit fra Århus i rummet i 2003 – Aarhus" (ডেনীয় ভাষায়)। Jyllands-posten.dk। সংগ্রহের তারিখ ৫ অক্টোবর ২০১৫ [স্থায়ীভাবে অকার্যকর সংযোগ]
  57. Peter Zamarovský (১৮ নভেম্বর ২০১৩)। Why is it dark at night?: Story of dark night sky paradox। AuthorHouse। পৃষ্ঠা 157–। আইএসবিএন 978-1-4918-7881-1... the homeless and prostitutes. In 1705 he became mayor of Copenhagen and a year later, Chairman of the Danish State Council. He died shortly before his sixtieth birthday. The Römer Crater is located in the north-east section of the Moon. 
  58. "Rebuilding Civilization: The Ultimate Time Machine 1: The Cosmic Treadmill"rebuildingcivilization.blogspot.dk। ৬ অক্টোবর ২০১৫ তারিখে মূল থেকে আর্কাইভ করা। সংগ্রহের তারিখ ৫ অক্টোবর ২০১৫ 
  59. "340th anniversary of the determination of the speed of light." 

বহিঃসংযোগ

[সম্পাদনা]

উইকিমিডিয়া কমন্সে ওলে রয়মা সম্পর্কিত মিডিয়া দেখুন।